LO COCUT QU’AMADURA LAS CIREIAS
Contes de la Vielha Française : Juli Cubaynes - jean QUERCY .

Que lo cocut fague amadurar las clrèias, oc sabetz totes e n’ai pas a vos l’aprene. Quund l’entendètz, un bél matin de mai, pels travèrses de Ròcaofàs far tot poiidament « Co... co... Co... co... », podètz anar veire a Filipon, al grand cirèi, las cirèias començan de vairar, blancas d’un costat, rosas de l’autre. E quand lo cocut a pron cantat , un jorn vos trachatz que se triga e que ia pus de vans « coco, coco, cococo » : alavetz, podetz i anar, a Filipon, anai prene lo panier, son madururas !Degun dlrà pas de non,
E, per ma flatas, aici Ia pròva que lo cocut amadura Iaa clrèias.
Ii avia, un còp, aval, a Estillac, un òme qu’èra vengut do Paris : sabian pas son nom, mas l’apelàvan lo Canonler de mercès qu’èra quicòn coma lo mèstre d’aqueles que fan de canons per las batalhas. Lo Canonier avia crompat per una bocada de pan la bòrda d’Estillac al Passerat que s’èra roinat al cabaret.
La bòrda d’Estilhac èra pas una forta bòrda, estant que n’avia qu’un parel de biòus, mas èra polida, plan solelhada, à cavalier sus doas combas, bona de fen , de vinhas e de bòsces e, sustot, clafida de cirèis.
I’n avià vint e quatre cirèis de tota aussada e de tot òrdre, enrengats sul travèrs qu’agacha lo solelhal, dempèi lo cambon dusca al claus. A l’Ascension, vesian rotjejar las « longa-coa », pèi amaduràvan las « albanas », pèi las « negròtas », pèi, per Sant-Joan, los « cors de pijon » e los « bigarrèus » que jamai motònan (2) pas, enfin, en segasons, los « guisses » totes negres e las « guinas » totas rosas : gaire-ben très meses de cirèias !
Aquô ’s taloment vertat que, quand un mal maridat se plang de sa femna, vos dira totjorn : « Me ’n a fachas veire coma sant Pèire de miracles e coma Estilhac de cirèias ! »

Lo Canonier trobava bonas las cirèias e es de mercés las cirèias qu’aviâ crompat Estilhac.
Lo vejèron arribar, un matin clar del mes d’abrièl, à sa novèla borda, e se passejar sul còp jols cirèis florits, escotatz aiçò : amb un libre à la man.
Avià portat un libre de Paris, lo Canonier ! un libre que mençona los biaisses que los sabents an trobats per far amadurar las cirèias. Mas, cresètz-me, los sabents, per tant sabents que siàguen, son pas tant fòrts sus l’article de las cirèias coma lo brave solel de bon Dieu e coma lo cocut.
Aquô ’s çò qu’anatz veire.
Adonc, lo Canonier vistalhava cada jorn sos cirèis, amb son libràs à la man.
Un jorn, los gratussava, sos cirèis, amb una espolseta de gram, coma ieu grutussi la corpa de mas vacas. Un autre jorn, amb una seringa, lor mandava un fum de causas dins las raices, coma s’aviâ volgut lor donar un lavament, en parlant per respèct. Un autre jorn, amb un fotral de bufetâs, gitava sus las flors de nivols de sulpre. Los pelecava (3) coma de personas : èra una pietat de veire tot aquelas manièras.
Quand foguèt l’ora del cocut, lo cocut de nòstra comba, coma de juste, anguèt estatjar dins los cirèis del Canonier, alont i avià lo mai de cirèias à far amadurar ; e coma lo solel se levava, se botèt à far polidament : co... co ! co... co ! Juste à-n aquel moment lo Canonier, amb son libre e son vailet, lo Capgròs, davalávan lo carretal que mena à las cirèias.
Lo Capgròs se senhèt e diguèt : « Gramerciem Dieu, Monsur, las cirèias seran lèu maduras, aqui lo cocut que canta. »
— « Voilà bien des superstitions ! faguèt lo Canonier. Comment pouvez-vous être assez simple pour croire que cet oiseau stupide, dont le cri est monotone et insolent, peut faire mûrir les cerises ?
— Monsur, soi lo Capgròs, autrament dich un simplàs, e pòdi pas dire cossi aquò se fa ; mas cresi çò que tot lo monde crei dempèi un briu, çò que cresian nòstres aujòls, çò que creiran nòstres efants... »
Lo Canonier èra un òme viu, avià la Ienga prèp de las pòtas :
— « Grand niais, atal diguèt, ils ne les font pas mûrir, les cerises, tes coucous, ils les mangent ! Ce sont des oiseaux nuisibles. Mon livre dit qu’il faut les exterminer. Va me chercher mon fusil.
— Fasètz excusa, Monsur, quand ne manjèssen quaiquas cirèias, mos cocuts, coma disètz, seriá pas que juste ; se pagan de lor pena, aqui tot. E n’es pas una rason per los tuar. leu, lo Capgròs, vau pas quèrre vòstre fusil, auriai tròp de paur qu’aquò me portés malur. »
Mas lo Canonier èra viu ; reneguèt, jurèt totes los sants del paradis, coma un pagan, anguèt quèrre son fusil, visèt e, coma lo cocut durbiá lo bèc, tirèt. Comprenètz, un Canonier, tira juste. S’ausiguèt co..., pèi un còp de fusil, e lo paurceausèl tombèt mòrt.
Lo Capgròs aviá enveja de plorar de veire la bestiòla, las arpas regdas, Cala tombanta e lo bèc dubèrt d’ont sortià lo sang. Dieu me damne pas, se cal qu’i aje de monde irètge, çaquelai !
Lo dimenge d’aprèp, al sortent de la messa, ont lo Canonier n’anava jamai, — naluralament, aqueles tuaires de cocuts, aquò crei pas à res, — se diguèt que lo cocut de la comba èra mòrt e que las cirèias amadurarian pas. Parlàvan fòrt amai gròs.
— « Auriá ben pogut demorar à Paris, aquel Canonier de pifre !
— I ensenharem de respectar los ausèls que son de tot lo monde !
— Poiriam los i derraigar, sos cirèis »
Per la patz, lo curat que sortiá de la glèia diguèt :
« Sera lo primier punit, lo Canonier. Anem, mos amics,,
La comba n’a plus de cocut ; es pron d’un malur, ne faguetz pas un autre. »
Tot aquò s’escampilhèt en rondinant. Faguèt, aquela annada, un estiu que semblava l’ivèrn. Venguèron las Rogasons. Lo curat e lo clergue, en tant lo torn de las crotzes, agachàvan las cirèias : èran verdas. Venguèt l’Ascension, las cirèias èran biancas. Venguèt Pentacosta ; en esparsonant las pèças amb d’aiga senhada novèla, los paisans agachàvan las cirèias : èran gròssas e grassas, mas totas biancas. Venguèt lo Còrs de Dieu : las cirèias èran blancas.
Se risquèron de las tastar : empoisonàvan pas, mas èran biancas ! Dins tot lo combèl, pas una cirèia n’amadurèt, coma de juste, per que lo cocut èra môrt. E çò que pròva plan que lo cocut n’èra la causa, es que dins las cornbas vesinas, qu’avian caduna son cocut, las cirèias èran rotjas, coma las gautas de vôstra domaiseleta, la borgesa I

Un que risiô pas, èra lo Canonier : vint e quatre cirèis e pas una cirèia de rotja ! Renegava nèch e jorn, felhotejava son libre, espolsetava sos cirèis, e lavaments sus lavaments. Las cirèias l’agachávan e s’atestudissian à demorar blancas.
Un bèl jorn, partiguèt.
Aquô rai ! Podia partir, lo Canonier ; mas lo monde de la Comba demorávan, e demorávan sens cocut. Cossl trobar un cocut per aver de cirèias l’annada que ven ?
Lo Cònse ajèt una idea ; arremosèt lo consel e escriuguèt al Canonier, li ordonant de compareisse à la sesilha.
Lo dimenge avenent, à doas oras, à ta comuna, tot Santa-Alauseta èra aqui : lo conse, lo consel, los ômes, las femnas, los mainats e lo Canonier, lo murtrier dels cocuts. Êra vengut en veitura e portava amb el una granda caissa. Faguèt dintrar la caissa dins la comuna pel Capgròs e son vailet. La faguèt botar còsta el, sa caissa, e i s’assetèt dessus.
Degun polsava ; cadun comprenia que lo moment èra redobtable. Lo cònse, que tremolava un bocin, diguèt :
— Monsur !o Canonier, sabètz perqué vos ai mandat venir. Avètz aucit lo cocut que fasiá amadurar las cirèias de la Comba prigonda, dins ma comuna. Auriai pogut vos entreprene. Oc ai pas fach. Mas tot es pas dich : Monsur, nos cal un autre cocut.
— Nos cal un autre cocut », cridèron vint votzes.
Quand tôt foguèt amaisat, lo Canonier, qu’èra pas brica trebolat, se levèt e diguèt :
« Monsieur le Maire, vous me voyez bien malheureux. J’ai tué le coucou, j’ai eu tort ; j’en ai été puni, d’ailleurs. Comme vous le dites, il faut un autre coucou et je ne pense qu’à ça, depuis l’Ascension passée. Croyez-moi. Mais voilà, il n’y a qu’un coucou par combel ; ils font des petits, mais les petits restent près des vieux et ils ne chantent qu’à leur tour, quand les vieux sont morts. Il n’y a qu’un coucou par combel. »
Lo Canonier s’acranquèt. Totes èran en pensament e á (4).
E aquel pacan de Canonier aviâál’aire de ne rire. Apondèt :
« Alors, voilà ! Les savants sont très forts. Je leur ai demandé de me faire un coucou : ils m’ont fait un coucou, un vrai. — Capgròs, ouvrez la caisse. »
Se quilhávan suils artels per veire melhor. Degun n’ausava monar. Lo Capgròs durbiguèt la caissa e ne sortiguèt, devinatz que, ne sortiguèt una pendula !
— « A ça ! diguèt lo cònse, vos trufatz de nos-aus ? Tot Canonier que sètz, nos faretz pas prene una pendula per un cocut. »
— Pardon, repiquèt lo Canonier, ceci est une pendule, mais il y a un coucou dedans. La pendule c’est comme qui dirait la cage. D’ailleurs, ce qui fait le coucou c’est le chant, et vous allez l’entendre, mon coucou.
— Aquô ’s quioôm mai, diguèt l’adjont, se canta será un cocut. »
Lo Canonier que risià totjorn montèt sa pendula, qu’avià botada sul mèjorn, pèi boleguèt lo balansier e la daissèt corre.
Al pic de mèjorn, la pòrta de las agulhas s’alandèt e un cocut de bòsc apareguèt, que faguèt dotze côps coma un vertadier cocut : « Coco, coco, coco ! »
Tot lo monde s’agachávan ; ausávan pas dire res.
Sol lo cònse parlèt e parlèt pauc. Diguèt : e Aquô ’s fôrt ! »
— € Eh bien, clavèt lo Canonier, voilà, à la place du coucou que j’ai tué, je vous donne celui-là. Vous le mettrez ici à la mairie. Vous ouvrirez les fenêtres au printemps et il fera mûrir toutes les cerises de Combe profonde. »

E, mos amics, es dempèi aquel temps qu’avèm à la comuna un cocut. Las cirèias amaduòran, piòdi pas dire de non, mas las cirèias del cocut à mecanica válon pas las d’un còp-èra, las del cocut que foguèt aucit pel Canonier. — Dieu lo perdone, çaquelai !

1. ma foi ; 2. ne sont pas véreuses ; moton — ver de la cerise ; 3. était aux petits soins de ; 4. haletaient.